Tiền đã định hình xã hội hiện đại như thế nào?

Nền văn minh nhân loại tồn tại trước khi tiền ra đời nhưng có lẽ nó sẽ không phát triển như bây giờ nếu không có sự có mặt của loại hàng hóa đặc biệt này.

Hành trình “biến hình” của tiền và tác động của nó lên xã hội

Tokens của người Sumer

Khoảng 9500 năm trước đây ở vùng Mesopotamian của nền văn minh Sumer (miền Năm Iraq hiện này), các kế toán cổ đại đã theo dõi tình hình trồng trọt và chăn nuôi của nông dân bằng cách sử dụng các mảnh đất nung nhỏ gần giống như các tokens sử dụng trong các trò chơi board games ngày nay. Một mảnh có thể đại diện cho một một giạ lúa, trong khi một mảnh với hình dáng khác đại diện cho một loài động vật trong nông trại hoặc một lọ dầu oliu.

Nguồn gốc của những phương thức thanh toán hiện đại này có thể nằm trong cách thanh toán thông qua tokens của người Sumer. Những công cụ kế toán cổ xưa đó đã phát triển thành một hệ thống tài chính và tiền bạc – một biểu tượng của giá trị, có thể chuyển từ người này sang người khác để thanh toán cho hàng hóa hoặc dịch vụ.

Tiền vỏ ốc ở Trung Quốc và một số nơi khác ở châu Phi

Kể từ thời cổ đại, con người đã sử dụng nhiều vật dụng khác nhau để đóng vai trò của tiền tệ, từ những hòn đá to đến muối, da sóc và răng cá voi. Trong thế giới cổ đại, con người sử dụng những vật tượng trưng nhưng có giá trị hữu hình để biến chúng thành “tiền”. Ví dụ, người Trung Quốc cổ đại cũng giống như một số nơi khác sử dụng tiền vỏ ốc, được đánh giá cao về vẻ đẹp của chúng cũng như có thể dùng chúng để làm vật trang sức, để thanh toán.

Đồng xu ở Lydia

Tuy nhiên, vàng dần dần trở thành loại tiền tệ phổ biến nhất. Kim loại quý có độ bóng cao này ổn định, nhưng cũng có thể kết hợp ở nhiệt độ cao với những kim loại khác để tạo ra các hợp kim, và dễ dàng nung chảy và tạo thành các hình dạng khác nhau. Nó trở thành kim loại thô đầu tiên cho những đồng xu đầu tiên ở Lydia, một vương quốc ở vị trí của Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay, vào khoảng 2700 năm trước. 

Đồng xu của Lydia có hình dáng không giống với tiền xu ngày nay. Chúng có hình dạng và kích thước bất thường và không có mệnh giá ghi trên chúng, nhưng thay vào đó sử dụng hình ảnh của các con dấu để định giá trị và trọng lượng của chúng. Không giống như tiền ở thời hiện đại, những đồng xu thời cổ đại được các nhà kinh tế học gọi là tiền “đặc” hoặc tiền “hàng hóa” vì giá trị của chúng cố định bởi lượng kim loại có trong chúng. Nếu vàng hoặc bạc tạo nên các đồng xu tăng giá trị thì con người có xu hướng nung chảy chúng.

Sự thuận tiện của tiền giúp các thương nhân cổ đại phát triển mạng lưới thương mại quy mô lớn nơi họ mua bán gia vị, ngũ cốc và kể cả nô lệ trên khoảng cách hàng ngàn dặm. Ở thành phố Hy Lạp cổ đại Corinth, ngân hàng đã được lập ra để các thương gia nước ngoài có thể trao đổi đồng xu của họ với những đồng xu của người Corinth. Theo nhà sử học Hy Lạp Herodotus, viết vào thế kỷ thứ 5 sau CN, ông đã miêu tả những thương nhân Carthage dỡ đồ đạc của họ lên bãi biển, và sau đó đốt lửa để báo hiệu những người dân đến mua sắm và chấp nhận vàng như một hình thức thanh toán.

Các nhà đầu tư tập trung tại một quán cà phê tại London những năm 1600

Những nguy cơ khi vận chuyển tiền và hàng hóa qua một quãng đường dài như bão trên biển, cướp biển đã khiến con người phát triển các tổ chức kinh tế ngày càng phức tạp. Vào những năm 1600s, những nhà đầu tư tập trung tại các quán cà phê ở London đã bắt đầu mua bảo hiểm cho các thương nhân và những người đi khai hoang vượt biển tới New World, tài trợ chuyến đi của họ để đổi lấy một phần trong số lượng mùa vụ hoặc hàng hóa họ mang về.

Các nhà đầu tư đã cố gắng giảm bớt rủi ro bằng cách mua ‘cổ phiếu’ của nhiều người khai hoang hoặc thương nhân. Đó là khởi đầu của nền kinh tế toàn cầu hiện đại trong đó phần lớn các sản phẩm và tiền tệ đi qua biên giới trong cuộc tìm kiếm lợi nhuận.

Vào những năm 1700s, nền kinh tế đã phát triển đến mức việc vận chuyển, lưu trữ và phân phối một lượng lớn các đồng xu ‘kềnh càng’ trở nên bất tiện. Vì vậy, xã hội chuyển sang sử dụng những tờ tiền giấy. Loại tiền giấy sớm nhất chỉ là các tờ biên lai ghi nhận quyền sở hữu các đồng tiền vàng hoặc bạc mà người chủ sở hữu chúng có thể được nhận lại theo yêu cầu.

Một tờ tiền giấy 1 USD tại North Carolina vào năm 1866

Theo “Money, Banking and Financial Markets” của Lloyd Thomas, các ngân hàng cuối cùng nhận ra rằng ít người thực sự đi đổi giấy biên lai để nhận lại xu của họ trong 1 ngày hay 1 tuần, nên họ không nhất thiết phải có đủ vàng để trả cho tất cả những giấy bạc mà họ đã ban hành.  

Sự phát hiện đó đã dẫn đến khái niệm tiền giấy mà các chính phủ hiện đang ban hành. Những tờ tiền giấy cơ bản có giá trị vì chính phủ cho rằng chúng có giá trị và bởi vì chính phủ kiểm soát nguồn cung của tiền giấy nên sức mua của nó tương đối ổn định.

Đây là hệ thống tiền tệ với một lợi thế quan trọng: trong hệ thống này, sự đánh giá của con người chứ không phải lượng vàng được đào lên quyết định lượng tiền mặt trong lưu thông. Tương tự nó cũng có một bất lợi là nếu chính phủ quyết định phát hành quá nhiều và gây ra lạm phát làm tăng giá hàng hóa và dịch vụ.

Trong thế kỷ 20, các phương thức thanh toán mới đã bắt đầu nổi lên như các giải pháp thay thế cho tiền mặt. Bắt đầu từ những năm 1920s, các công ty dầu khí và các chuỗi khách sạn bắt đầu phát hành thẻ tín dụng, cho phép khách hàng mua bán và thanh toán những khoản họ nợ sau đó.

Thẻ tín dụng của Diners’ Club

Vào năm 1950, Diners’ Club Inc. đã phát hành thẻ tín dụng phổ thông đầu tiên, có thể được sử dụng để mua hàng ở nhiều nơi khác nhau. Sử dụng “nhựa” để mua hàng cuối cùng đã được chứng minh là thuận tiện hơn tờ tiền, đồng xu hoặc thậm chí cả séc.

Vào năm 2009, một kẻ kế nhiệm công nghệ cao xuất hiện, Bitcoins là một loại tiền tệ ảo không chính thích không được phát hành và kiểm soát bởi chính phủ, và chỉ tồn tại trong các “đám mây” hoặc trên máy tính cá nhân. Theo CNN Money, bitcoins có thể được trao đổi ẩn danh, làm cho chúng trở nên hấp dẫn đối với những người tham gia vào các hoạt động phi pháp. Parag Khanna, một chuyên gia về chính sách và cộng tác viên của CNN, giải thích: “Tương lai thực sự là sử dụng công nghệ với vai trò tiền mặt. Và đó là mục đích của Bitcoins.”

Kết luận

Qua nhiều thế kỷ, tiền tiếp tục phát triển về hình thức và chức năng. Các hòn đá và vỏ (sò, ốc…) của thế giới cổ đại phải nhường đường cho tiền xu, và cuối cùng là tiền giấy và séc. Hiện nay, đến lượt các hình thức tiền tệ vật lý này bị thay thế bởi các loại hình điện tử, từ giao dịch thẻ tín dụng cho đến tiền tệ kỹ thuật số mới được thiết kế để chuyển và tích lũy tài sản trên Internet.

Ngay cả khi tiền đã cho phép con người tồn tại và phát triển, nó cũng làm hại họ. Sự tham lam đã thôi thúc các quốc gia mở ra các cuộc chiến tranh đẫm máu, và khiến cho một số người lợi dụng hoặc lừa gạt người khác. Tiền bạc và nhu cầu liên tục của chúng ta dành cho nó ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của chúng ta.

Nguồn: http://news.nationalgeographic.com/2017/03/money-human-origins-journey-humankind/#/Lydian-and-Ephesos-Coins.jpg